Chuyên khảo Trí thức Việt Nam với phong trào giải phóng dân tộc từ đầu thế kỷ XX đến 1945 nghiên cứu vai trò của trí thức Việt Nam mà trọng tâm là giai đoạn nửa đầu thế kỷ XX. Đây là giai đoạn lịch sử đặc biệt với sự xuất hiện của đội ngũ trí thức mới - trí thức tân học, cùng với sự chuyển biến nhận thức tư tưởng của đội ngũ trí thức Nho học trước những tác động của thời đại, trong nỗi trăn trở trước vận mệnh dân tộc.

Chuyên khảo góp phần làm rõ hành trình cứu nước của đội ngũ trí thức, sau khi ngọn cờ Cần Vương bất lực trước nhiệm vụ cứu nước, đã tìm đến những con đường cứu nước mới, và cuối cùng lựa chọn con đường giải phóng dân tộc gắn với cách mạng vô sản, với những chuyển biến sinh động mà trí thức luôn là lực lượng tiền phong, có bộ phận tiên phong giác ngộ và truyền bá Chủ nghĩa Mác - Lênin, có bộ phận đến muộn hơn, và có những bộ phận có quan điểm, tư tưởng riêng, song vẫn bằng cách này hay các khác đóng góp vào sự nghiệp giải phóng dân tộc. Dù quan điểm tư tưởng còn có chỗ khác nhau, nhưng mẫu số chung của trí thức Việt Nam vẫn là ý thức trách nhiệm trước vận mệnh dân tộc.