Tập II của Địa chí văn hóa
Thành phố Hồ Chí Minh không trình bày toàn bộ lịch sử văn học của Thành
phố, mà chỉ nhằm nêu lên một số đặc điểm, một số vấn đề của nền văn học ấy, xem
như một bộ phận khăng khít của văn học dân tộc Việt Nam. Mục đích trực tiếp của
chúng tôi là cung cấp ít nhiều tư liệu, một phần như thư mục và mấy gợi ý để
bạn đọc dễ dàng góp sức vào một công trình nghiên cứu mà trong điều kiện hiện
nay, một nhóm anh em chị em dù có thiện chí và nỗ lực mấy đi nữa cũng không
hoàn thành tốt được.
Chúng tôi muốn chứng minh rằng Gia Định tuy là đất mới, Thành
phố tuy là trẻ tuổi, mà thật sự có một truyền thống văn học chứ không phải
không có gì đáng kể như mấy người đã dám nói tại những diễn đàn thực dân và
Ngụy quyền. Bên cạnh số vốn dân tộc lớn lao, ông cha ta ở Gia Định cũng đã để
lại một số vốn đáng kể. Số vốn địa phương đó tất nhiên làm giàu cho số vốn dân
tộc; chúng tôi sẽ để công làm ngay một bộ tuyển tập văn học Hán Nôm của Gia
Định Sài Gòn. Một mảng văn học Việt Nam từng được Tiên Điền, Mai Am khen ngợi,
chẵng lẽ không có chân giá trị? Trong việc này chúng tôi tin trước là sẽ được
sự tán trợ của bạn đọc.
Chúng tôi lại muốn xác định rằng quả thật có một nền văn học chữ
quốc ngữ đáng kể ở Gia Định - Sài Gòn nửa sau thế kỷ XIX qua đầu thế kỷ XX. Nếu
đã có nhiều người phũ nhận hay đánh giá thấp quá mảng văn học đó, ấy là do
thiếu thiện chí nào. Cho nên chúng tôi bắt đầu dựng lên một bản thư mục mà bạn
đọc được thiết tha yêu cầu chính phủ bổ sung. Chắc là việc làm mấy bộ tuyển tập
sẽ có ích nhằm giới thiệu lại một giai đoạn văn học hầu như bị bỏ quên.
Chúng tôi càng chú trọng đến khối văn học yêu nước và cách mạng
ở Thành phố, đặc biệt là văn thơ trong 30 năm kháng chiến. Ai là người Việt Nam
mà không muốn đọc lại những sách hàng trăm quyển bị cấm, hàng chục báo đóng cửa
suốt những năm 20, 30? Thời kháng Pháp, kháng Mỹ, thành phố có phong trào đấu
tranh chính trị cao, đấu tranh vũ trang bền, sôi nổi kịch liệt và đáng tự hào,
cũng có phong trào đấu tranh văn hóa rộng lớn, ba mũi ấy giáp công đắc lực; lúc
bây giờ tác phẩm hãy còn nhiều, rất nhiều. Năm ba tuyển tập văn thơ, của giai
đoạn anh hùng ca này chắc được đồng bào thành phố và cả nước ủng hộ, góp công
với chúng tôi.